Czesław Słania – 100. rocznica urodzin

22 października 2021 r. Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu (MPiT) otworzy wystawę poświęconą twórczości Czesława Słani z okazji 100. rocznicy urodzin. Poczta Polska we współpracy z Pocztą Szwedzką także upamiętni rocznicę, emitując zestaw filatelistyczny.

Czesław Słania był jednym z najbardziej uznanych i cenionych rytowników* na świecie, grafikiem, projektantem znaczków pocztowych, banknotów, ekslibrysów, grafik.

W 2008 roku MPiT wzbogaciło się o około 5 tysięcy okazów: szkiców, rysunków, rytów, prywatnych prac oraz korespondencji. Eksponaty zostały zakupione, za sumę 400 tysięcy złotych, od szwedzkiego kolekcjonera Jerzego Krysiaka. Zakup sfinansowało (obecne) Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Do zakupu kolekcji aspirowało także Muzeum Poczty Szwecji, ale jej właściciel, Polak z pochodzenia, uznał, że dorobek Mistrza powinien trafić do jego ojczyzny. Prawdopodobnie jest to największy zbiór prac Słani zgromadzonych w jednym miejscu. Ponadto, MPiT posiada w swoich zbiorach wszystkie jego znaczki.

* określenie rytownik oraz grawer używane są zamiennie, jako synonimy.

---

Nazwa znaczka: 100. rocznica urodzin Czesława Słani
Autor projektu znaczka: Marzanna Dąbrowska
Autor rytu: Przemysław Krajewski
Liczba znaczków: 1 w bloku
Wartość: 15,30 zł
Nakład: 100 000 szt.
Technika druku: staloryt, offset, raster stochastyczny, mikrotekst
Format znaczka: 79 x 51 mm
Format bloku: 154 x 98 mm
Papier: fluorescencyjny
Data wprowadzenia do obiegu: 22 października 2021 r.
koperta FDC (First Day Cover) – koperta Pierwszego Dnia Obiegu, wydawana w dniu ukazania się danej emisji

• 

• 

• 

Szwedzka wersja znaczka

---

Życiorys

Życiorys Czesława Słani jest niezwykle bogaty. Na potrzeby wpisu starłem się wybrać najważniejsze momenty Jego życia oraz prace. Mam nadzieje, że ten krótki i skąpy tekst zachęci Czytelników do dalszych studiów, bo naprawdę warto!

Czesław Słania (1921-2005) urodził się 22 października 1921 w Czeladzi. Swoje niezwykłe umiejętności odkrył w czasach dzieciństwa, spędzonego w Osmolicach pod Lublinem. Już w szkole wykorzystywał swój talent, podrabiając (pierwszy raz) zgubioną legitymację szkolną. Po ujawnieniu fałszerstwa dyrektor szkoły miał mu powiedzieć – albo skończysz w więzieniu, albo zostaniesz wielkim człowiekiem, po czym został usunięty na rok ze szkoły. Kolejną przygodą Czesława Słani, w której wykorzystał swój talent, było podróżowanie koleją po Polsce wraz ze swoim przyjacielem Kazimierzem Mameją… na „własnych” biletach kolejowych.

W czasie II wojny światowej wstąpił do partyzantki (Armia Ludowa) gdzie szybko poznano się na jego talencie. Po wkroczeniu wojsk sowieckich i polskich oddziałów został wcielony do regularnej armii, z której wystąpił po zakończeniu wojny w randze porucznika. Zarówno w podziemiu jak i w wojsku zajmował się podrabianiem niemieckich dokumentów.

Po zakończeniu wojny i zdaniu dużej matury (jesienią 1945 r.) rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Podczas studiów, na drugim roku, wybrał wydział graficzny i wykonał m.in. rysunki do atlasu anatomicznego. Uznanie przyniosła mu jednak wykonywana przez dwa lata praca dyplomowa „Bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki”, wykonana stalorytem w formie znaczka pocztowego, co przypłacił znacznym pogorszeniem wzroku. Otrzymał za nią dyplom z cenną pochwałą w środowisku akademickim Summa cum laude. Marzeniem Słani było wydanie jego pracy dyplomowej jako prawdziwego znaczka.

• 

• 

• 

Polska. Pierwsze znaczki

W 1947 r. Słania odbył praktyki w Drukarni Narodowej w Krakowie, gdzie poznał technikę grawerską, co ostatecznie zdecydowało o jego przyszłym zajęciu, choć niewiele brakowało, żeby wybrał inną drogę zawodową. Po ukończeniu studiów w 1950 r. podjął pracę w Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych jako rytownik oraz współpracę z Pocztą Polską w Łodzi. Po przeniesieniu się, wraz z PWPW, do Warszawy otrzymał pierwsze próbne zadanie – przygotować projekt znaczka z Józefem Stalinem. Projekt, w wielu wersjach, powstał na początku 1950 roku. Poniżej jeden z przykładów, z pustym polem w lewym górnym rogu przeznaczonym na nominał.

W sierpniu 1950 r. ukazał się znaczek „I Polski Kongres Pokoju” grawerowany przez mentora Słani Mariana Romualda Polaka – był to pierwszy oficjalny znaczek, przy którym pracował Słania. Słania miał za zadanie wygrawerować metalową część młotka.

W marcu 1951 r. ukazał się kolejny znaczek, przy którym Słania również pracował: 80-lecie Komuny Paryskiej. Słania miał wygrawerować portret gen. Jarosława Dąbrowskiego, a resztę znaczka (sceny bitewne) grawerował Polak. Jest to pierwszy znaczek, na którym pojawiło się nazwisko Słani obok Polaka. Ciekawostką jest to, że przez pomyłkę na znaczku pojawił się wizerunek kompozytora i pianisty Henryka Dąbrowskiego.

W opracowaniach powyższy znaczek wymieniany jest jako pierwszy w całości wykonany przez Słanię. Jednakże, pierwszym (?) znaczkiem sygnowanym tylko nazwiskiem Słani jest „plan sześcioletni” z 1951 r.

Podczas pracy dla Poczty Polskiej, w latach 1951-1956, Słania zaprojektował 23 znaczki i przygotował 14 projektów. Ponowną współpracę z Pocztą Polską podjął w 1993 r. co zaowocowało kolejnymi 15 znaczkami. Niektóre z nich współtworzył z innym wielkim Mistrzem Andrzejem Heidrichem.

• 

• 

Autorem powyższego znaczka pocztowego, wykonanego techniką druku stalorytniczego, jest Andrzej Heidrich, natomiast ryt wykonał Czesław Słania.

Zagranica. Szwecja

W 1956 roku z powodu złego stanu zdrowia (choroba płuc) wyjechał do Szwecji, gdzie po kilku latach pracy dorywczej związał się z Pocztą Szwedzką (Posten AB; od 1959). Pierwszym zaprojektowanym przez niego w Szwecji znaczkiem był wizerunek poety Gustafa Frödinga, z okazji 100-lecia urodzin w 1960, który okazał się przełomem w jego zagranicznej karierze. Dla poczty szwedzkiej zaprojektował ponad 450 znaczków.

• 

• 

Dania

Szwedzkie znaczki autorstwa Słani, zwróciły uwagę Duńskiego Zarządu Poczty, z którym nawiązał współpracę w 1962 r. Już wtedy Słanię nazywano czarodziejem rylca. Podczas współpracy z Pocztą Duńską (do 1989 r.) zaprojektował 236 znaczków.

Księstwo Monako

Kolejnym państwem, które zaproponowało Słani współpracę było Księstwo Monako. Współpraca z Pocztą Monako zaowocowała powstaniem (od 1972 r.) 150. znaczków. Podczas pobytu i pracy w Monako Słania nawiązał przyjacielskie stosunki rodziną książęcą.

• 

• 

Dorobek

Druga część przepowiedni z czasów szkolnych, na szczęście, spełniła się. Słania zaprojektował 1 070 znaczków (bez wliczania wersji kolorystycznych i nominałowych) dla 31 państw i organizacji: Australia, Belgia, Chiny, Dania, Estonia, Francja, Gibraltar, Grenlandia, Hiszpania, Hongkong, Islandia, Irlandia, Jamajka, Litwa, Łotwa, Monako, Niemcy, Nowa Zelandia, Polska, San Marino, Singapur, Stany Zjednoczone Ameryki, Szwajcaria, Szwecja, Tajlandia, Tunezja, Watykan, Wielka Brytania, Wyspy Alandzkie, Wyspy Marshalla, Wyspy Owcze i ONZ. Powstały również setki grafik, projektów, szkiców, etykiet, ekslibrysów.

Rekordy i nagrody

Jako jedyny rytownik na świecie znalazł się w Księdze Rekordów Guinnessa, jako twórca rekordowej liczby wygrawerowanych znaczków pocztowych. Sześć z jego prac zostało uhonorowanych tytułem najpiękniejszego znaczka świata.

Tysięczny znaczek i rekord Guinnesa

W 2000 roku, mając 79 lat, wygrawerował swój 1000 znaczek na zlecenie szwedzkiej poczty. Znaczek ten, o wymiarach 60 x 81 mm, jest uważany za największy na świecie. Znaczek przedstawia fragment fresku „Wielkie Czyny Szwedzkich Królów” znajdujący się w ‎‎pałacu Drottningholm.

• 

• 

Etykieta z 2005 r. przedstawiająca Słanię jako „Mistrza Świata”. Projekt został stworzony przez Piotra Naszarkowskiego, tuż po śmierci Słani, aby wypełnić pustą 24. pozycję w serii znaczków bokserskich stworzonych przez Słanię w latach 60-tych. Etykieta przedstawia Słanię z jego tysięcznym grawerem w ręce. W tle Godło Księgi Rekordów Guinnessa przyznane Słani. Nominał 1000 odnosi się do tysięcznego grawerunku. Należy wspomnieć, że Słania był zapalonym bokserem. Numer „24” w prawym górnym rogu odnosi się do etykiety nr. 24 oryginalnego zestawu Słani.

Jest także laureatem nagród, odznaczeń oraz bohaterem monografii, jak.: Nagroda Roberta Stolza za serię Muzyka w Szwecji, przyznana w 1984 przez Philatelistic Music Circle; Nagrody za najładniejsze znaczki roku w Szwecji, np. w 1979 za znaczek Balet. Tych wyróżnień i nagród było oczywiście o wiele więcej.

• 

• 

• 

• 

• 

Jego nazwiskiem nazwano także Pierwszą Szwedzką Akademię Sztuki Filatelistycznej, powołaną w 1981. W kilku krajach założono specjalne grupy studyjne analizujące jego metody pracy, a w Danii wydano katalog Mestaren Czesław Słania. Biografi och Katalog. W 1972 roku został uhonorowany przez króla Szwecji Gustawa VI Adolfa tytułem Nadwornego Grawera (był także nadwornym grawerem Danii i Monako) i wyróżniony Złotym Medalem Królewskim. Królowa Danii Małgorzata II wręczyła mu Order Danebroga. Książę Monako Rainer III nadał mu Kawalerski Order Św. Karola. Od Aleksandra Kwaśniewskiego otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej w 1998. O pozostałych wyróżnieniach, nagrodach i tytułach można przeczytać w opracowaniu wykonanym przez uczniów SP Nr 1 im. Stanisławy Łakomik w Czeladzi.

Tematyka prac filatelistycznych Czesława Słani była bardzo różnorodna, obejmowała portrety (panujących, noblistów, aktorów), florę i faunę, historię i kulturę. Prywatnie wykonywał projekty, które nie znalazły się później w obiegu, m.in. serię poświęconą walkom o zawodowe mistrzostwo świata w boksie czy portret Jana Pawła II. Artysta miał także słabość do kobiet co zaowocowało powstaniem portretów słynnych aktorek: Marilyn Monroe, Brigitte Bardot, Doris Day i Sophi Loren. Uwieczniał też w grawerunkach polityków: Richarda Nixona, Charlesa de Gaulle’a, Winstona Churchilla, J. F. Kennedy’ego. Szacuje się (według biografa Zbigniewa Różańskiego), że łącznie wyprodukowano ponad 25 miliardów (25 000 000 000) znaczków.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Słania wykorzystywał (niejednokrotnie) swoje umiejętności na potrzeby własne. Kiedy potrzebne było zdjęcie do jakiegoś dokumentu, Słania robił je odręcznie, i co ciekawe nigdy nie zostały zakwestionowane przez urzędników. Jako zapalony kibic sportowy podrabiał też dla siebie bilety. Tak wszedł w 1955 roku na II Międzynarodowe Igrzyska Sportowe Młodzieży. Niektóre projekty znaczków robionych w wolnym czasie wykorzystywał do… wysyłania listów i kartek. O ich świetności niech świadczy to, że korespondencja zawsze dochodziła do adresata.

Banknoty

Słania zaprojektował także kilkanaście banknotów. Jego pierwszą pracą było, jakże inaczej, podrobienie banknotu o nominale 100 złotych, którym uiścił opłatę egzaminacyjną w czasie studiów. Zamiast podobizny robotnika umieścił Jego Magnificencję, a podpisy prezesa i skarbnika NBP zastąpił swoim. Stuzłotówka tak doskonale imitowała prawdziwą, że w kwesturze została przyjęta bez zastrzeżeń. Sprawa się wydała przy próbie jej wpłaty do banku. Niestety, nie udało się znaleźć grafiki prezentującej „banknot”.

Akwarela banknotu o nominale 20 dolarów amerykańskich

W Szwecji namalował akwarelą banknot o nominale 20 dolarów amerykańskich dla uczczenia powtórnego wyboru generała Dwighta Eisenhowera na prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki. Obrazek ten, jako dar dla prezydenta, przekazał ambasadzie USA w Sztokholmie. Skończyło się to wizytą agentów FBI i Interpolu. Ponieważ trudno go było odróżnić od prawdziwego, musiał udowodnić, że powstała tylko jedna kopia i nie istnieją żadne płyty grawerskie, a banknot powstał ręcznie. Udowodnił to malując część banknotu przy funkcjonariuszach.

Przód banknotu:
– po prawej stronie, na dole obok portretu napis: Presidential / Election / 6.11.1956 (wybory prezydenckie 6 listopada 1956 roku)
– po lewej stronie, nad pieczęcią tekst: To President Eisenhower on the ocassion of his second election, with respectul wishes for long life and continued success in his humanitarian works. From Czeslaw Slania, polish refugee engraver – Sweden (Prezydentowi Eisenhowerowi w związku z jego drugim wyborem, z szacunkiem życząc długiego życia i dalszych sukcesów w jego pracy humanitarnej. Od Czesława Słani, polskiego uchodźcy grawera – Szwecja).
Tył banknotu:
– na górnej wstędze napis: TO THE PRESIDENT OF USA (do/dla prezydenta USA)
– na dole, w miejscu słownego nominału: D.D. EISENHOWER (D.D. Eisenhowera)

• 

• 

• 

• 

Akwarela banknotu o nominale 5 złotych

Na przedniej stronie portret jego ówczesnej dziewczyny Danuty Drabarek z osobistą adnotacją: OSMOLICE 23. MAJA 1943 r. / NA PAMIĄTKĘ – KAZI-CESIEK.

Dla porównania oryginalny banknot obiegowy z tego okresu: Nominał 5 złotych, Bank Emisyjny w Polsce, emisja  1 sierpnia 1941

Niekiedy, błędnie, przedstawiania jest porównawcza grafika banknotu o nominale 5 złotych emisji 1 marca 1940. Emisja ta charakteryzuje się jednoliterową serią, co nie zgadza się z grafiką Słani, lub banknot o nominale 5 złotych emisji 2 stycznia 1930, który ma na tylnej stronie napis Bank Polski zamiast Bank Emisyjny w Polsce.

• 

• 

• 

• 

Akwarela banknotu o nominale 10 dolarów amerykańskich

Na górze kopia banknotu o nominale 10 dolarów amerykańskich. Poniżej oryginalny banknot.

• 

• 

• 

• 

Srebrny certyfikat o nominale 1 dolara amerykańskiego dla księżniczki Karoliny

Podczas współpracy z Księstwem Monako, Czesław Słania wygrawerował banknot srebrnego certyfikatu o nominale 1 dolara amerykańskiego dla księżniczki Karoliny, najstarszej córki i pierwszego dziecka księcia Rainiera III i księżnej Grace.

Numer seryjny tego banknotu to urodziny księżniczki Karoliny, 23 stycznia 1957 roku. Według niektórych źródeł litery K i M są odczytywane jako – Karolinie z Monako. Po prawej stronie, na niebieskiej pieczęci, umieścił swój podpis: Engraver Cz. Slania – Rönninge Sweden (Grawer Cz. Słania – Rönninge Szwecja)

W dostępnych materiałach, jako oryginał, pokazywany jest banknot o nominale 1 dolara amerykańskiego Rezerwy Federalnej (Federal Reserve Note), co jest błędem. W rzeczywistości kopia dotyczy srebrnego certyfikatu denominowanego w dolarach amerykańskich.

• 

• 

• 

Projekty banknotów obiegowych, które weszły do obiegu

W czasie swojej kariery zawodowej Słania zaprojektował banknoty obiegowe dla: Argentyny, Belgii, Brazylii, Dominikany, Izraela, Kanady, Kazachstanu, Litwy, Portugalii, Wenezueli. Poniżej przedstawiono kilka wybranych. Pozostałe projekty dostępne pod linkami.

Izrael
Słania wykonał wizerunki postaci
wizerunki banknotów: Nowy szekel – Wikipedia; Szekel – Wikipedia

Banknot o nominale 1 000 szekli; emisja 17 listopada 1983.
Majmonides. Z banknotem tym związana pewna historia, która została opisana w dalszej części tekstu.

• 

• 

Banknot o nominale 1 nowej szekli; emisja 8 maja 1986.
W banknocie tym wykorzystano projekt z banknotu o nominale 1 000 szekli

• 

• 

Banknot o nominale 5 000 szekli; emisja 9 sierpnia 1984.
Lewi Eszkol

• 

• 

Banknot o nominale 5 nowych szekli; emisja 4 września 1986.
W banknocie tym wykorzystano projekt z banknotu o nominale 5 000 szekli

• 

• 

Banknot o nominale 10 000 szekli; emisja 27 listopada 1984,
Golda Meir

• 

• 

Banknot o nominale 10 nowych szekli; emisja 4 września 1985 oraz 1987 i 1992.
W banknocie tym wykorzystano projekt z banknotu o nominale 10 000 szekli

• 

• 

Banknot o nominale 50 nowych szekli; emisja 4 września 1985 oraz 1988 i 1992.
Szmuel Josef Agnon

• 

• 

W 1998 roku Państwo Izrael uczciło swoje 50-lecie państwowości emitując specjalną edycję banknotu z 1985 roku wygrawerowanego przez Czesława Słanię, w limitowanej liczbie 20 000 sztuk. Banknot ma serię pięciocyfrową i znajduje się na przedniej stronie, zamiast dziesięciu cyfr na tylnej stronie. Zestaw zawierał również monetę kolekcjonerską.

• 

• 

Belgia
Słania wykonał przednią stronę banknotów
wizerunki banknotów: banknote.ws

Dla Królestwa Belgii Słania wykonał projekty dla dwóch banknotów o najwyższym nominale 10 000 franków belgijskich.

Król Baldwin I Koburg i królowa Fabiola de Mora y Aragon; emisja 1982-1997.

• 

• 

Król Albert II Koburg i królowa Paola; emisja 1994-2001.

• 

• 

Projekty banknotów obiegowych, które nie weszły do obiegu

Zaprojektował również kilka banknotów, które finalnie nie zostały wyemitowane. Projekty te wykonał na zlecenie: Indii, Iranu, Sierra Leone i Urugwaju.

Inne projekty

Znaczki i banknoty to nie jedyne znane dzieła Czesława Słani. Projektował i grawerował także ekslibrisy, plakietki, etykiety, medale, wykonywał prace dla związków i organizacji polonijnych. Dla zabawy i żartów podrabiał także akty urodzin, artykuły prasowe, i wiele, wiele innych.

• 

• 

Tajnopisy

Czesław Słania na swoich znaczkach umieszczał tzw. tajnopisy (mikrodruki), będące rodzajem żartu i swoistego znaku rozpoznawczego. Artysta dodawał od siebie potajemnie różne prywatne treści niewidoczne „gołym okiem”. Tajnopisy „pojawiały się” przy przenoszeniu projektu na płytę grawerską – imiona bliskich, wizerunki znajomych oraz własny. Na jednym z banknotów użył jako modelu… własnego ucha.

Banknot o nominale 1 000 szekli emisji 1983
Czesław Słania użył przy projektowaniu portretu Majmonidesa własnego ucha jako modelu.

Emisja „100 Rocznica Śmierci Mikołaja Gogola”, 1952
Na przekroju gałązki oliwnej umieszczone imię „Lala”.
„Lala” odnosi się do przyjaciółki będącej fanką twórczości Gogola

• 

• 

Emisja „Rok Odrodzenia”, 1953
Nad oknem Zamku Wawelskiego nazwisko członka rodziny „Pilch”

• 

• 

Emisja „Fabryka Samochodów Osobowych na Żeraniu”, 1952
Autoportret Słani, jako mechanika samochodowego

---

Czesław Słania zmarł 17 marca 2005 r. w Krakowie i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim. Grób znajduje się w kwaterze VIII, rząd południowy.

24 marca 2006 odsłonięto tablicę pamiątkową na budynku przy ul. Krzywej 2 w Czeladzi, w którym mieszkał artysta w latach 1921-1927. Czesław Słania został również Honorowym Obywatelem Czeladzi w 1999 r.

12 kwietnia 2019 r. Stowarzyszenie Kolekcjonerów we Wrocławiu wystąpiło z wnioskiem o nazwanie jednej z alej przy MPiT imieniem Czesława Słani. Rada Miejska Wrocławia rozpatrzyła pozytywnie wniosek w dniu 30 kwietnia 2020 r. Tabliczki zostały ustawione w połowie czerwca 2021 r. przy okazji obchodów 100-lecia Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu (wpis poświęcony emisji banknotu pamiątkowego z tej okazji). Prawdopodobnie jest to jedyny w Polsce obiekt jego imienia.

Wystawy i wydarzenia

Na świecie zorganizowano kilkanaście wystaw filatelistycznych prezentujących dorobek artystyczny Czesława Słani. Trzykrotnie ich otwarcie odbyło się w Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, które liczy sobie tyle samo lat co Słania: w 1991 (70-lecie), w 1996 (jubileusz 75-lecia) i w październiku 2001 (80-lecie). Zorganizowano również wystawę filatelistyczną z okazji 80. urodzin Czesława Słani w Czeladzi. Polski Związek Filatelistów ogłosił rok 2021 rokiem Czesława Słani.

---

Na zakończenie chciałem podziękować wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania tego wpisu. Szczególne podziękowania należą się Pani Monice Orzech-Myrlak (MPiT) i Panu Toddowi Ronnei (slaniastamps-heindorffhus.com).

Dozwolone użycie informacji i materiałów pod warunkiem wskazania wpisu lub news.notafilia.pl

Źródło:
The burin of Czeslaw Slania
Czeslaw Slania’s Engraved Stamps and Banknotes
Czesław Słania – „król rylca”, „grawer XX wieku” (cz. I)
Czesław Słania – „król rylca”, „grawer XX wieku” (cz. II)
Czesław Słania – Wikipedia
Poczta Polska
Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu
Stowarzyszenie Kolekcjonerów we Wrocławiu
Czesław Słania w kolekcji Jerzego Krysiaka, Katalog wystawy MPiT we Wrocławiu, 26.11.2010-31.01.2011