Przewodnik: UNC, BU, Stempelglanz, Proof, lustrzany

Jednym z parametrów charakteryzujących monetę jest „jakość wykonania”. Parametr ten opisuje równocześnie wygląd, stan (zachowania), oraz sposób produkcji. W numizmatyce nie ma jednego ustandaryzowanego nazewnictwa, i zależy ono od emitenta a także historycznych tradycji. Z tych powodów, w metryczkach monet opisywanych na blogu, użyto wyrażenia „stempel/jakość”.

Język	Oryginalna nazwa	Polskie tłumaczenie
polski	Stempel
litewski	Monetos paviršiaus kokybė	jakość powierzchni monet
niemiecki	Prägequalität	jakość tłoczenia
ukraiński	Категорія якості карбування	kategoria jakości monet
angielski	Quality; Finished	jakość, wykończenie
rosyjski	Качество	jakość
francuski	Qualité	jakość
niderlandzki	Kwaliteit	jakość
rumuński	Calitate	jakość
hiszpański	Calidad	jakość
portugalski	Acabamento	wykończenie
estoński	Vermimise kvaliteet	jakość bicia
fiński	Laatu	jakość
łotewski	Kvalitāte	jakość
turecki	Baskı	tłoczenie, nacisk, druk
węgierski	Kivitel	wykonanie
włoski	Finitura; Tipologia	wykończenie; typologia

Najczęściej spotykanym opisem jakości wykonania monet jest terminologia anglojęzyczna. Używana także w (niektórych) krajach nieanglojęzycznych – w oryginalnym opisie i/lub dostępnym tłumaczeniu na angielski. Sprawa komplikuje się w krajach iberoamerykańskich. Zróżnicowanie danego języka, np. hiszpańskiego, jest czasami na tyle duże, że na określenie tej samej cechy używa się odmiennych sformułowań. Zdarzają się także opisy, które nie mają swojego odpowiednika w innych językach lub znaczą coś innego:
– np. niemieckie „Handgehoben” (wykonana ręcznie; specjalna nieobiegowa) stosowane tylko w Austrii i Słowacji. Specyfikacja jakości, która może odpowiadać zarówno połyskowi lustrzanemu, jak i stemplowi. Monety są pakowane indywidualnie natychmiast po ich wybiciu, aby wykluczyć uszkodzenie podczas przetwarzania. W Polsce takie monety określono by mianem „moneta wyselekcjonowana” (historyczne) – efekt podobny do stempla lustrzanego, czyli połyskowe tło i matowy rysunek, uzyskuje się przy biciu monet obiegowych na zwykłych krążkach, świeżymi stemplami z początku procesu bicia monety;
– np. ukraińskie „Спеціальний анциркулейтед” (specjalna nieobiegowa). Opracowany przez NBU sposób produkcji monet a’la UNC tańszym kosztem. Moneta ma wygląd podobny do UNC ale może posiadać drobne niedoskonałości stempla i krążków.

Narodowy Bank Polski do opisu jakości monet stosuje termin „rodzaj stempla” oraz rozróżnia tylko dwa rodzaje: „stempel lustrzany” oraz „stempel zwykły”. „Lustrzany” odnosi się do najwyższej jakości wykonania, a „zwykły” do wszystkich pozostałych. Podobna sytuacja ma miejsce także w kilku innych krajach, gdzie bite są monety w jednej, dwóch jakościach.

Osobnym zagadnieniem powiązanym z jakością i stanem zachowania monet, jest tzw. garding. Skale gradingowe są o wiele bardziej rozbudowane i szczegółowe. Stosuje się je do oceny monet zarówno historycznych jak i współczesnych.

Studiując obcojęzyczne opisy monet uznałem, że potrzeba usystematyzować oraz wprowadzić w miarę jednorodne nazewnictwo na potrzeby blogu. Użyte określenia i opisy dotyczą współczesnych emisji:
– do opisu monet polskich będzie stosowane nazewnictwo rodzime, z odniesieniem do angielskiego, tam gdzie to możliwe;
– w przypadku pozostałych krajów nazewnictwo angielskie lub oryginalne z polskim odpowiednikiem, tam gdzie to możliwe.

Zestawienia tabelaryczne będą sukcesywnie rozbudowywane i korygowane, według oficjalnych opisów emitentów oraz definicji. Obecnie mają one charakter orientacyjny. Tekst pisany kursywą – tłumaczenia własne, propozycje, uwagi

Orientacyjne zestawienie nazewnictwa jakości wykonania monet spotykane na stronach emitentów:

	1	2	3	4	5
angielski	Proof (PR, PF)	Reverse Proof	Proof-like (PL)	Brilliant Uncirculated (BU)	Uncirculated coin (UNC)
niemiecki	Polierte Platte (PP)		Spiegelglanz (SP)	Stempelglanz (ST)	Unzirkuliert (UNZ); Normalprägung
rosyjski	Пруф		Пруф-лайк		АЦ анциркулейтед
portugalski	Proof			Brilhante Não Circulada (BNC)	Normal
francuski	Belle-épreuve (BE)		Fleur de coin (FDC)	Brillant universel (BU)	Qualité courante
włoski	Fondo specchio (FS)				Fior di conio (FDC)
ukraiński	Пруф				Анциркулейтед
hiszpański	Proof; Espejo; Prueba		Mate-brillo	Brillante no circulada; Satín; Flor de Cuño (FDC)	No Circulada
węgierski	Proof			Selyemfényes
polski	Stempel lustrzany (l)		Stempel poprawiony (historyczne)		stempel zwykły (zw.)

Rozszerzony opis:

1	Proof – lustrzanka. Najwyższa jakość wykonania. Stempel lustrzany – wypolerowane, lustrzane, tło i matowy rysunek. Oprócz specjalnych stempli używa się specjalnie przygotowanych krążków. Moneta nigdy nie była w obiegu. Czasem spotyka się nazwę Fleur de coin (FDC), odnoszącą się do monet antycznych ale stosowaną również w odniesieniu do współczesnych monet o najwyższej jakości wykonania i walorach artystycznych
2	Reverse Proof. Najwyższa jakość wykonania. Stempel lustrzany w negatywie – matowe tło i wypolerowany, lustrzany rysunek. Oprócz specjalnych stempli używa się specjalnie przygotowanych krążków. Po raz pierwszy moneta została wybita tą techniką w 2006 r. (American Silver Eagle). Moneta nigdy nie była w obiegu.
	Po lewej moneta inwestycyjna (bulionowa) w wersji proof, po prawej w wersji reverse proof (usmint.gov) Moneta w wersji reverse proof opisana na blogu
3	Proof-like – jak lustrzanka. Najwyższa jakość wykonania. Stempel polerowany (w polskiej terminologii: stempel poprawiony). Różni się od monet wykonanych stemplem lustrzanym odmienną technologią bicia. Moneta nigdy nie była w obiegu
4	Brilliant Uncirculated – znakomicie nieobiegowa. Wysoka jakość. Ręcznie wykończone i wypolerowane matryce, stemple, dające jednolity połysk na monecie. Moneta nigdy nie była w obiegu
5	Uncirculated – nieobiegowa – mennicza. Zwykła/wyższa jakość wykonania. Monety mają menniczy połysk lub są matowe, w zależności od zastosowanych krążków i stempli. Moneta, od razu po wybiciu, jest indywidualnie pakowana, zapobiegając uszkodzeniu i zmatowieniu. Moneta nigdy nie była w obiegu
6	Special Uncirculated (SU) – specjalna nieobiegowa – odnosi się do monet, które nie mieszczą się w żadnych powyższych kategoriach. Najczęściej jest to jakość zbliżona do UNC. Ich wygląd może imitować też wyższe jakości. Moneta nigdy nie była w obiegu
7	Circulated – obiegowa. Stempel zwykły, jakość obiegowa. Używana w odniesieniu do monet będących w rzeczywistym obiegu. Świeże monety mają menniczy połysk, zwłaszcza z początku procesu produkcji, który z czasem zanika wskutek zużycia stempli i matryc, częstego używania, zanieczyszczeń i uszkodzeń
8	Bullion – bulionowa. Używana w odniesieniu do monet inwestycyjnych, gdzie większe znaczenie ma metal, czystość kruszcu i masa niż walory wizualne. Jeżeli nie określono inaczej moneta bita zwykłym stemplem, matowa – zwykła jakość

Określenia związane z jakością monet w różnych językach
proponowane użycie słownictwa dotyczy monet nieprzeznaczonych do normalnego obiegu, czyli np. wykonanych stemplem zwykłym, jakości nieobiegowej/menniczej. Różne kraje, w tłumaczeniach na angielski, często określają takie monety terminem np. „ordinary BU” (np. Słowenia; „zwykłe BU”). Powoduje to pewien „chaos” terminologiczny, bo poprawniejsze byłoby użycie terminu UNC lub mennicza.

Pośrednią przesłanka pomocną przy określaniu jakości monet jest ich cena emisyjna – monety wyższej jakości (począwszy od BU) są sprzedawane po wartości większej niż nominalna. Nie dotyczy to Węgier, gdzie monety (oprócz złotych) przez pewien okres czasu są sprzedawane po wartości nominalnej.

język	oryginalna nazwa	tłumaczenie	proponowane użycie na blogu
niemiecki	Handgehoben	Wykonana ręcznie, Specjalna nieobiegowa	specjalna nieobiegowa
niemiecki	Prägefrisch	Świeża z mennicy	BU/UNC, mennicza
ukraiński	Спеціальний анциркулейтед	Specjalna nieobiegowa	specjalna nieobiegowa
angielski	Mirror Stamp	Pieczęć lustrzana	proof
angielski	Mint State	Stan menniczy	mennicza, UNC
czeski	Běžná kvalita	Normlana jakość	UNC
czeski	Špičková kvalita	Najwyższa jakość	proof
słowacki	Bežnom vyhotoven	Normalne wykonanie	UNC/BU w angielskiej wersji opisów jako Brilliant Uncirculated
słoweński	Navadno kovanje	Zwykłe kucie	UNC
słoweński	Visok sijaj	Wysoki połysk	proof
hiszpański	Circulación	Obiegowa	obiegowa
bułgarski	мат-гланц, гланц	Matowy połysk, połysk	(dodatkowe określenie) proof
chorwacki	Kovnički sjaj	Menniczy połysk	BU/UNC
chorwacki	Polirane ploče	Polerowane płyty	proof
turecki	Mat Parlak	Matowy połysk, matowa jasna	(dodatkowe określenie) proof

Dozwolone użycie informacji i materiałów pod warunkiem wskazania wpisu lub news.notafilia.pl