Przewodnik: UNC, BU, Stempelglanz, Proof, lustrzany

Jednym z parametrów charakteryzujących monetę jest „jakość wykonania”. Parametr ten opisuje równocześnie wygląd, stan (zachowania), oraz sposób produkcji. W numizmatyce nie ma jednego ustandaryzowanego nazewnictwa, i zależy ono od emitenta a także historycznych tradycji. Z tych powodów, w metryczkach monet opisywanych na blogu, użyto wyrażenia „stempel/jakość”.

JęzykOryginalna nazwaPolskie tłumaczenie
polskiStempel
litewskiMonetos paviršiaus kokybėjakość powierzchni monet
niemieckiPrägequalitätjakość tłoczenia
ukraińskiКатегорія якості карбуванняkategoria jakości monet
angielskiQuality; Finished jakość, wykończenie
rosyjskiКачествоjakość
francuskiQualitéjakość
niderlandzkiKwaliteitjakość
rumuńskiCalitatejakość
hiszpańskiCalidadjakość
portugalskiAcabamentowykończenie
estońskiVermimise kvaliteetjakość bicia
fińskiLaatujakość
łotewskiKvalitātejakość
tureckiBaskıtłoczenie, nacisk, druk
węgierskiKivitelwykonanie
włoskiFinitura; Tipologiawykończenie; typologia

Najczęściej spotykanym opisem jakości wykonania monet jest terminologia anglojęzyczna. Używana także w (niektórych) krajach nieanglojęzycznych – w oryginalnym opisie i/lub dostępnym tłumaczeniu na angielski. Sprawa komplikuje się w krajach iberoamerykańskich. Zróżnicowanie danego języka, np. hiszpańskiego, jest czasami na tyle duże, że na określenie tej samej cechy używa się odmiennych sformułowań. Zdarzają się także opisy, które nie mają swojego odpowiednika w innych językach lub znaczą coś innego:
– np. niemieckie „Handgehoben” (wykonana ręcznie; specjalna nieobiegowa) stosowane tylko w Austrii i Słowacji. Specyfikacja jakości, która może odpowiadać zarówno połyskowi lustrzanemu, jak i stemplowi. Monety są pakowane indywidualnie natychmiast po ich wybiciu, aby wykluczyć uszkodzenie podczas przetwarzania. W Polsce takie monety określono by mianem „moneta wyselekcjonowana” (historyczne) – efekt podobny do stempla lustrzanego, czyli połyskowe tło i matowy rysunek, uzyskuje się przy biciu monet obiegowych na zwykłych krążkach, świeżymi stemplami z początku procesu bicia monety;
– np. ukraińskie „Спеціальний анциркулейтед” (specjalna nieobiegowa). Opracowany przez NBU sposób produkcji monet a’la UNC tańszym kosztem. Moneta ma wygląd podobny do UNC ale może posiadać drobne niedoskonałości stempla i krążków.

Narodowy Bank Polski do opisu jakości monet stosuje termin „rodzaj stempla” oraz rozróżnia tylko dwa rodzaje: „stempel lustrzany” oraz „stempel zwykły”. „Lustrzany” odnosi się do najwyższej jakości wykonania, a „zwykły” do wszystkich pozostałych. Podobna sytuacja ma miejsce także w kilku innych krajach, gdzie bite są monety w jednej, dwóch jakościach.

Osobnym zagadnieniem powiązanym z jakością i stanem zachowania monet, jest tzw. garding. Skale gradingowe są o wiele bardziej rozbudowane i szczegółowe. Stosuje się je do oceny monet zarówno historycznych jak i współczesnych.

Studiując obcojęzyczne opisy monet uznałem, że potrzeba usystematyzować oraz wprowadzić w miarę jednorodne nazewnictwo na potrzeby blogu. Użyte określenia i opisy dotyczą współczesnych emisji:
– do opisu monet polskich będzie stosowane nazewnictwo rodzime, z odniesieniem do angielskiego, tam gdzie to możliwe;
– w przypadku pozostałych krajów nazewnictwo angielskie lub oryginalne z polskim odpowiednikiem, tam gdzie to możliwe.

Zestawienia tabelaryczne będą sukcesywnie rozbudowywane i korygowane, według oficjalnych opisów emitentów oraz definicji. Obecnie mają one charakter orientacyjny. Tekst pisany kursywą – tłumaczenia własne, propozycje, uwagi

Orientacyjne zestawienie nazewnictwa jakości wykonania monet spotykane na stronach emitentów:

12345
angielskiProof
(PR, PF)
Reverse Proof Proof-like
(PL)
Brilliant Uncirculated
(BU)
Uncirculated coin
(UNC)
niemiecki Polierte Platte (PP)Spiegelglanz (SP)Stempelglanz (ST)Unzirkuliert (UNZ);
Normalprägung
rosyjski Пруф Пруф-лайк АЦ
анциркулейтед
portugalski Proof Brilhante Não Circulada (BNC) Normal
francuski Belle-épreuve (BE)Fleur de coin (FDC)Brillant universel (BU)Qualité courante
włoskiFondo specchio (FS)Fior di conio (FDC)
ukraiński ПруфАнциркулейтед
hiszpańskiProof;
Espejo;
Prueba
Mate-brillo Brillante no circulada;
Satín;
Flor de Cuño (FDC)
No Circulada
węgierskiProofSelyemfényes
polskiStempel
lustrzany
(l)
Stempel
poprawiony

(historyczne)
stempel zwykły
(zw.)

Rozszerzony opis:

1Prooflustrzanka. Najwyższa jakość wykonania. Stempel lustrzany – wypolerowane, lustrzane, tło i matowy rysunek. Oprócz specjalnych stempli używa się specjalnie przygotowanych krążków. Moneta nigdy nie była w obiegu.

Czasem spotyka się nazwę Fleur de coin (FDC), odnoszącą się do monet antycznych ale stosowaną również w odniesieniu do współczesnych monet o najwyższej jakości wykonania i walorach artystycznych
2Reverse Proof. Najwyższa jakość wykonania. Stempel lustrzany w negatywie – matowe tło i wypolerowany, lustrzany rysunek. Oprócz specjalnych stempli używa się specjalnie przygotowanych krążków. Po raz pierwszy moneta została wybita tą techniką w 2006 r. (American Silver Eagle). Moneta nigdy nie była w obiegu.
Po lewej moneta inwestycyjna (bulionowa) w wersji proof, po prawej w wersji reverse proof (usmint.gov)
Moneta w wersji reverse proof opisana ba blogu
3Proof-likejak lustrzanka. Najwyższa jakość wykonania. Stempel polerowany (w polskiej terminologii: stempel poprawiony). Różni się od monet wykonanych stemplem lustrzanym odmienną technologią bicia. Moneta nigdy nie była w obiegu
4Brilliant Uncirculatedznakomicie nieobiegowa. Wysoka jakość. Ręcznie wykończone i wypolerowane matryce, stemple, dające jednolity połysk na monecie. Moneta nigdy nie była w obiegu
5Uncirculated nieobiegowamennicza. Zwykła/wyższa jakość wykonania. Monety mają menniczy połysk lub są matowe, w zależności od zastosowanych krążków i stempli. Moneta, od razu po wybiciu, jest indywidualnie pakowana, zapobiegając uszkodzeniu i zmatowieniu. Moneta nigdy nie była w obiegu
6Special Uncirculated (SU) – specjalna nieobiegowa – odnosi się do monet, które nie mieszczą się w żadnych powyższych kategoriach. Najczęściej jest to jakość zbliżona do UNC. Ich wygląd może imitować też wyższe jakości. Moneta nigdy nie była w obiegu
7Circulatedobiegowa. Stempel zwykły, jakość obiegowa. Używana w odniesieniu do monet będących w rzeczywistym obiegu. Świeże monety mają menniczy połysk, zwłaszcza z początku procesu produkcji, który z czasem zanika wskutek zużycia stempli i matryc, częstego używania, zanieczyszczeń i uszkodzeń
8Bullionbulionowa. Używana w odniesieniu do monet inwestycyjnych, gdzie większe znaczenie ma metal, czystość kruszcu i masa niż walory wizualne. Jeżeli nie określono inaczej moneta bita zwykłym stemplem, matowa – zwykła jakość

Określenia związane z jakością monet w różnych językach
proponowane użycie słownictwa dotyczy monet nieprzeznaczonych do normalnego obiegu, czyli np. wykonanych stemplem zwykłym, jakości nieobiegowej/menniczej. Różne kraje, w tłumaczeniach na angielski, często określają takie monety terminem np. „ordinary BU” (np. Słowenia; „zwykłe BU”). Powoduje to pewien „chaos” terminologiczny, bo poprawniejsze byłoby użycie terminu UNC lub mennicza.

Pośrednią przesłanka pomocną przy określaniu jakości monet jest ich cena emisyjna – monety wyższej jakości (począwszy od BU) są sprzedawane po wartości większej niż nominalna. Nie dotyczy to Węgier, gdzie monety (oprócz złotych) przez pewien okres czasu są sprzedawane po wartości nominalnej.

językoryginalna nazwatłumaczenieproponowane użycie na blogu
niemieckiHandgehoben Wykonana ręcznie,
Specjalna nieobiegowa
specjalna nieobiegowa
niemieckiPrägefrischŚwieża z mennicyBU/UNC, mennicza
ukraińskiСпеціальний анциркулейтед Specjalna nieobiegowaspecjalna nieobiegowa
angielskiMirror Stamp Pieczęć lustrzanaproof
angielskiMint StateStan menniczymennicza, UNC
czeskiBěžná kvalitaNormlana jakośćUNC
czeski Špičková kvalitaNajwyższa jakośćproof
słowackiBežnom vyhotovenNormalne wykonanie
UNC/BU
w angielskiej wersji opisów
jako Brilliant Uncirculated
słoweńskiNavadno kovanjeZwykłe kucieUNC
słoweńskiVisok sijajWysoki połyskproof
hiszpańskiCirculaciónObiegowaobiegowa
bułgarskiмат-гланц, гланц Matowy połysk, połysk(dodatkowe określenie) proof
chorwackiKovnički sjajMenniczy połyskBU/UNC
chorwackiPolirane pločePolerowane płytyproof
tureckiMat ParlakMatowy połysk, matowa jasna(dodatkowe określenie) proof

Dozwolone użycie informacji i materiałów pod warunkiem wskazania wpisu lub news.notafilia.pl