E-71. Tajne banknoty serii Miasta Polskie

W jednym ze skarbców Narodowego Banku Polskiego (NBP) były przechowywane od dziesięcioleci
trzy drewniane wojskowe skrzynie opatrzone przywieszką z klauzulą „tajne spec. znaczenia”. W maju 2015 r. przystąpiono do prac mających na celu wyjaśnienie przeznaczenia przechowywanych skrzyń i ustalenie ich faktycznej zawartości. Po ich odtajnieniu i komisyjnym otwarciu okazało się, że znajdowały się tam trzy komplety materiałów służących do produkcji banknotów o kryptonimie „E-71” – przygotowanych na wypadek możliwego konfliktu zbrojnego. Jeden komplet został przekazany do Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych S.A. (PWPW S.A.), pozostałe dwa znajdują się w dyspozycji NBP. Istnienie tych banknotów było nieznane ani ekspertom ani kolekcjonerom. Pierwsze informacje na ich temat podano do publicznej wiadomości w 2016 r. Do dnia dzisiejszego nie powstało kompleksowe, dostępne publicznie, opracowanie ani nie udostępniono opisów i specyfikacji technicznej banknotów. Istniejąca wystawa w NBP jest dostępna tylko dla pracowników NBP i zaproszonych gości. Być może zostanie ona udostępniona również szerszej publiczności. Podczas wykładu padła zapowiedź udostępnienia opracowania książkowego

Tajne banknoty „E-71” zostały zaprojektowane i wyprodukowane w okresie PRL-u na wypadek konfliktu zbrojnego pomiędzy Układem Warszawskim a państwami NATO. Przygotowano je w latach 70. ubiegłego wieku w ramach emisji zastępczej, Banknoty te miały trafić do obiegu, gdyby „zimna wojna” przekształciła się w otwarty konflikt zbrojny. Nie jest jasne czy miały one zastąpić banknoty i monety w obiegu, co techniczne byłoby trudne, wręcz niemożliwe do przeprowadzenia w warunkach wojennych, czy miały stanowić uzupełnienie i dostarczenie odpowiedniej ilości pieniędzy po wykorzystaniu lub zniszczeniu rezerw emisji obiegowej. Banknoty miały być produkowane przez PWPW oraz w zakładach zastępczych w Białymstoku przez Białostockie Zakłady Graficzne (BZG) i możliwe, że trafiłyby do obiegu nie tylko w Polsce. Istnieje hipoteza, że banknoty mogłyby zostać wykorzystane na obszarze okupowanym przez wojska Układu Warszawskiego, gdzie Ludowe Wojsko Polskie (LWP) miało zadanie zająć i okupować Danię, Holandię i północne Niemcy – tereny leżące w granicach ówczesnej Republiki Federalnej Niemiec (RFN)

Banknoty serii „Miasta Polskie” mają nominały od 1 do 2 tysięcy złotych. Pierwsza produkcja, datowana na 2 stycznia 1971 r., obejmowała dziewięć nominałów: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500 i 1 000 złotych. Kolejna, której pochodzenie ustalono na 2 stycznia 1977 r., objęła banknoty o nominale 200 i 2 000 zł. Na nominałach od 20 do 2 000 złotych widnieją wizerunki (na tylnych stronach) siedmiu polskich miast: Poznania, Gdańska, Katowic, Lublina, Krakowa, Warszawy i Gniezna. Na pozostałych, od 1 do 10 złotych, wizerunek (na tylnej stronie) orła z ówczesnego godła Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Były również plany druku nominału 5 000 złotych, ale z powodu zapaści gospodarczej u schyłku istnienia PRL-u nie zostały zrealizowane. Projekt banknotu o nominale 1 000 został zaadaptowany i wykorzystany do emisji 1 grudnia 1989 banknotu o nominale 200 000 zł

Oryginalne banknoty E-71 nie zachowały się do dnia dzisiejszego. Według ustnych przekazów pracowników NBP, wszystkie nominały zostały wydrukowane w dużych nakładach. Wydrukowane banknoty. według istniejących raportów, zniszczono do 2003 r.

Większość nakładu wydrukowała BZG w 1976 r. w ramach tzw. ćwiczeń specjalnych. Nominały od 20 do 2 000 złotych były drukowane na papierze ze znakiem wodnym oraz posiadały indywidualną numerację. Niższe nominały (od 1 do 10 złotych) były ich pozbawione i drukowane na papierze bez znaku wodnego – sugeruje to, że miały to być „bilety zdawkowe”, czyli pełnić rolę bilonu (monet o niskich nominałach). Takie rozwiązanie ma praktyczny aspekt w czasie wojny. Łatwiejszym jest drukowanie banknotów niż bicie monet, do produkcji których potrzebne są metale wykorzystywane w przemyśle przestawionym na tory wojenne

Banknoty zaprojektował w latach 60 XX w. Andrzej Heidrich (1928-2019), autor projektów polskich banknotów od 1974 r, łącznie z obecnie znajdującymi się w obiegu. Część źródeł sugeruje, że nominały 1, 2, 5 i 10 zł zaprojektował prawdopodobnie Waldemar Andrzejewski, autor banknotów przeddenominacyjnych, które nie weszły do obiegu. Planowana część wykładu o ewolucji i opisująca banknoty nie została wygłoszona. Banknoty zostaną opisane szerzej po oficjalnym udostepnieniu wizerunków i opisów

Wykład odbył się 28 lipca 2022 r. w Centrum Pieniądza NBP. Tekst powstał na podstawie publicznych artykułów pochodzących m.in. ze stron internetowych PWPW S.A., NBP i wykładu Tajne banknoty serii E-71 – historia ujawniona prowadzonego przez Piotra Woyciechowskiego, p.o. Dyrektora Centrum Pieniądza

Dozwolone użycie informacji i materiałów pod warunkiem wskazania wpisu lub news.notafilia.pl

Źródło: Centrum Pieniądza NBP, PWPW S.A., Człowiek i Dokumenty, nr 48 (styczeń-marzec 2018)