Ukraina – reforma walutowa

2 września 2024 r. Prezes Narodowego Banku Ukrainy (Національний банк України, NBU) poinformował o rozpoczęciu procesu zmiany nazwy podjednostki hrywny

Nazwa kopiejka (ros. копейка, kopiejka; ukr. копійка, kopijka; biał. капейка, kapiejka) pochodzi od potocznego określenia monety diengi nowogrodzkiej, na której widniał wizerunek jeźdźca z włócznią (ros. копьё). Obecnie kopiejka używana jest jako nazwa podjednostki rubla rosyjskiego (RUB), rubla białoruskiego (BYR), rubla naddniestrzańskiego (nieoficjalnie PRB) i hrywny (UAH). Rosyjska kopiejka użyczyła nazwy podjednostce manata azerbejdżańskiego (AZN) – gapik (qəpik).

Obecna hrywna weszła do obiegu 2 września 1996 roku, pięć lat po uzyskaniu niepodległości od ZSRR (24 sierpnia 1991 r.), zastępują tymczasowego karbowańca. Nazwa hrywna wywodzi się od średniowiecznej miary srebra – grzywny. W czasie prac nad wprowadzeniem nowej waluty niepodległej Ukrainy dyskutowane były propozycje nazwy dla podjednostki: сота (sota, setka, sto, jedna setna), різана (rizana, cięty, połówka) i шаг (szah). Niektórzy uważali, że „kopiejka” mające rosyjskie konotacje nie pasuje do niepodległej Ukrainy. W 1992 r. Ługańska Fabryka Obrabiarek wyprodukowała próbki monet z nazwą szah. Ostatecznie 2 marca 1992 roku, na mocy postanowienia Prezydium Rady Najwyższej Ukrainy, zatwierdzono nazwę „kopiejka” (копійка).

Po odzyskaniu niepodległości rozpoczął się w Ukrainie wielopłaszczyznowy proces dekomunizacji, dekolonizacji i derusyfikacji, który przybrał na sile po rosyjskiej agresji w 2014 r.

---

NBU motywuje konieczność zmiany następująco:

• Ożywienie tożsamości monet ukraińskich. Nazwa „szah” ma dawne ukraińskie pochodzenie i była używana zarówno na terytorium Ukrainy, jak i w ukraińskim obiegu pieniężnym (od XVI-XVII wieku). Jest to unikalne określenie monety, które nie jest znane w innych kulturach językowych. Jest szeroko stosowane w klasycznej literaturze ukraińskiej, w tym często występuje w twórczości Tarasa Szewczenki, Łesi Ukrainki i innych pisarzy.
• Oczyszczenie obiegu pieniężnego Ukrainy z wpływów rosyjskich. Nazwa „kopiejka” ma moskiewskie, imperialne pochodzenie. W obliczu szeroko zakrojonej agresji rosyjskiej, zamiana nazwy jest ważnym i niezbędnym krokiem, gdyż dziś kopiejki pozostają w obiegu tylko we wrogich wobec Ukrainy państwach.
• Wsparcie dla derusyfikacji i dekolonizacji. Procesy dekomunizacji, derusyfikacji i dekolonizacji Ukrainy rozpoczęły się po rozpadzie ZSRR, osiągając szczyt na początku wojny Rosji przeciwko Ukrainie w 2014 roku i są aktywnie kontynuowane. Niezwłoczne oczyszczenie wielowiekowej rusyfikacji jest obowiązkiem każdej instytucji państwowej.
• Odpowiedni czas na przywrócenie narodowych tradycji w obiegu pieniężnym. Współczesne badania socjologiczne pokazują, że obecnie większość Ukraińców interesuje się historią i kulturą Ukrainy, jest dumna z jej symboli państwowych, w tym z języka ukraińskiego i narodowej waluty. Pieniądze są ważnym symbolem państwowości, który każdy Ukrainiec codziennie trzyma w rękach.

W uzasadnieniu proponowanej zmiany powołano się na wypowiedzi przedstawicieli NBU i instytucji kulturalno-oświatowych:
Prezes NBU Andrij Pysznyj – aby przywrócić sprawiedliwość historyczną, wspierać proces derusyfikacji i ożywić tradycje narodowe w obiegu pieniężnym Ukrainy, Narodowy Bank Ukrainy inicjuje zmianę nazwy monet zdawkowych z „kopiejki” na „szah”. Po zbadaniu historii obiegu pieniężnego Ukrainy doszliśmy do niezbitego wniosku, że nazwa „kopiejka” jest symbolem moskiewskiej okupacji. Dziś naród ukraiński odzyskuje wszystko, co zostało mu niesprawiedliwie odebrane i zniszczone przez narracje kremlowskie. Nadszedł czas, aby przywrócić sprawiedliwość również w systemie pieniężnym, oczyścić suwerenność monetarną z jakichkolwiek powiązań z Moskwą. Mamy swoje, autentycznie ukraińskie słowo dla określenia drobnych monet – to słowo „szah”

Starszy kustosz zbiorów Muzeum Pieniądza NBU, doktor nauk historycznych Andrij Bojko-Haharyn – możliwość zmiany nazwy z „kopiejki” na „szah” była badana przez historyków Narodowego Banku, którzy pracują w Muzeum Pieniądza NBU. Według nas, uzyskane dowody dają podstawy, by twierdzić, że czysto ukraińską nazwą dla drobnych monet jest „szah”. Dlatego jej przywrócenie do współczesnego obiegu pieniężnego jest logiczne i naukowo uzasadnione. Nasza hrywna ma rodowód książęcy, a szah pochodzi od Kozaków.

Wicedyrektor ds. prac naukowych Instytutu Językoznawstwa NAN Ukrainy, doktor nauk filologicznych Ołeksandr Skopnenko – nazwa „szah” na oznaczenie drobnej monety w języku ukraińskim jest znane od XVI wieku. To rodzima ukraińska jednostka leksykalna. Przywrócenie takiej nazwy współczesnej drobnej monecie Ukrainy nie tylko ożywiłoby narodowe tradycje w nazewnictwie pieniędzy, ale także zerwała związki z kolonialną rosyjską kulturą językową.

Starszy pracownik naukowy Narodowego Muzeum Historii Ukrainy Władysław Bezpalko – już w kozackiej Ukrainie od połowy XVII wieku nazwa „szah” była szeroko używana w języku administracyjnym. Krótkie i zwięzłe słowo dobrze ilustruje cechę ówczesnego języka potocznego, jaką było oszczędzanie środków językowych. Dlatego szybko stało się popularne i głównym określeniem drobnej liczby pieniędzy, głęboko zakorzeniło się w użyciu językowym i ukraińskiej kulturze ogólnie. Dziś wreszcie mamy możliwość przemyślenia radzieckich nazw i przywrócenia tego, co utracono.

Główny kustosz zbiorów Narodowego Muzeum Tarasa Szewczenki w Kijowie, Julia Szylenko – eksperci Narodowego Muzeum Tarasa Szewczenki zbadali użycie nazw jednostek monetarnych w twórczości Wielkiego Kobziarza (tak nazywany jest Taras Szewczenko, ukraiński poeta narodowy). Odkryliśmy w jego tekstach 11 przypadków użycia słów „szah” i „szażok„ (zdrobnienie), które stosowane są w znaczeniu starożytnej monety, półkopiejki. To daje nam wyobrażenie o leksykalnym składzie języka ukraińskiego drugiej połowy XIX wieku i potwierdza istnienie takiej jednostki monetarnej w ówczesnych stosunkach towarowo-pieniężnych.

Naukowe wnioski ekspertów NBP poparła Narodowa Akademia Nauk Ukrainy. Pozytywne opinie wystawili także eksperci z Instytutu Historii Ukrainy oraz Instytutu Językoznawstwa im. O. Potebni.

---

Na terytorium Ukrainy, od czasów Hetmańszczyzny do okresu Ukraińskiej Rewolucji 1917-1921, używano drobnej monety „szah”. 1 marca 1918 roku Ukraińska Centralna Rada uchwaliła ustawę o hrywnie jako jednostce monetarnej Ukraińskiej Ludowej Republiki, która przewidywała emisję państwowych banknotów o nominałach 2, 5, 10, 20, 100, 500 i 1000 hrywien, a także monet – 1, 2, 5, 20 i 50 szahów. Jednak wybicie monet nie zostało zrealizowane z powodu trudności ekonomicznych i technicznych. Zamiast tego wydano bilety zdawkowe w postaci znaczków i kuponów Państwowej Skarbnicy o wartości 10, 20, 30, 40 i 50 szahów. Kupony, będące odciętą częścią obligacji, miały różne wartości. Znaczki na odwrocie miały napis: „Obiegają na równi z brzęcząca monetą” i były w obiegu do marca 1919 roku, kiedy zostały zniesione przez władze radzieckie.

Etymologia słowa „szah” wywodzi się staroukraińskiego „krok” (stosowany również jako jednostka miary odległości). Według ukraińskich historyków od początku słowo odnosiło się do „najmniejszej jednostki w obiegu pieniędzy” lub „najmniejszej jednostki monetarnej”. W XVII i XVIII wieku „szahem” nazywano polsko-litewską srebrną monetę o nominale trzech groszy (trojak), która była bita od 1528 roku. Niektóre źródła sugerują, że „szah” wywodzi się od „szeląga”, polskiego tłumaczenia „szylinga”

---

Narodowy Bank opracował propozycje dotyczące niezbędnych zmian legislacyjnych i dalszych kroków:

1. Wprowadzenie odpowiednich zmian do artykułu 32 Ustawy „O Narodowym Banku Ukrainy”;
2. Uznanie za nieważne dwóch postanowień Prezydium Rady Najwyższej Ukrainy:
   • „O monecie drobnej Ukrainy” z dnia 2 marca 1992 roku nr 2156-XII;
   • „O zatwierdzeniu nazwy i charakterystycznych cech jednostki monetarnej Ukrainy” z dnia 10 grudnia 1991 roku nr 1952-XII;
3. Wprowadzenie zmian do ustaw „O zabezpieczeniu emerytalnym”, „O rynkach kapitałowych i zorganizowanych rynkach towarowych”, oraz do artykułu 249 Kodeksu Podatkowego Ukrainy w celu synchronizacji terminologii;
4. Stosunek między „kopiejką” a „szahem” wynosić będzie 1:1;
5. Narodowy Bank opracuje projekt i określi zasady wprowadzenia „szahów” do obiegu oraz zasady i terminy wycofania „kopiejek” z obiegu;
6. Opracowane projekty ustaw po uzgodnieniu z zainteresowanymi organami państwowymi Narodowy Bank skieruje do rozpatrzenia i zatwierdzenia przez Radę Najwyższą Ukrainy;
7. W przypadku uchwalenia odpowiednich ustaw przez Radę Najwyższą Ukrainy, Narodowy Bank przejdzie do praktycznej realizacji inicjatywy – bicia i wprowadzenia do obiegu nowych monet denominowanych w szahach;
8. NBU nie planuje natychmiastowego wycofania z obiegu monet denominowanych w kopiejkach ani wymiany ich na szahy. Monety będą funkcjonować równolegle. Pozwoli to uniknąć dodatkowych kosztów związanych z utylizacją kopiejek i produkcją szahów w celu ich wymiany. Stopniowe wprowadzenie nowych monet nie wpłynie na inflację, ponieważ nie przewiduje się zwiększenia objętości gotówki w gospodarce.

Dozwolone użycie informacji i materiałów pod warunkiem wskazania wpisu lub news.notafilia.pl

Źródło: Narodowy Bank Ukrainy