Przewodnik: Stop, metal, próba, masa

Monety obiegowe

Monety obiegowe (obecnie) bite są w metalach lub stopach metali nieszlachetnych. Głównymi kryteriami ich doboru jest odporność na zużycie, masa oraz koszt. Monety mogą być uszlachetniane – pokrywane szlachetniejszym metalem w celu podniesienia walorów estetycznych i zwiększenia odporności na zużycie. Monety mogą być monometaliczne lub bimetaliczne (lub wielometaliczne) – połączenie dwóch (lub więcej) różnych metali, stopów. Również ich budowa wewnętrza może być jednorodna lub wielowarstwowa. Taka budowa jest także zabezpieczeniem przed fałszerstwem. Niektórzy emitenci podają je do publicznej wiadomości (przykład na podstawie nowej monety obiegowej jena).

Monety nie mają dodatkowych oznaczeń pozwalających na identyfikację użytego materiału, masy. Informacje te są dostępne na stronie emitentów (mennic, banków centralnych lub innych instytucji emisyjnych). Kilka wybranych przykładów dla monet obiegowych i okolicznościowych:
– słowny, mieszany: miedzionikiel; stal powlekana mosiądzem; stal niklowana; stal pokryta miedzią i niklem; 92% miedzi, 6% aluminium i 2% niklu; itp.,
– zapisem według krajowej/międzynarodowej normy: MM 59 (mosiądz manganowy), MN 25 (miedzionikiel), itp.,
– wzorem chemicznym, lub podobnym: Cu75 Ni25 (miedzionikiel); CuNi25 (miedzionikiel); 75%Cu, 25%Ni (miedzionikiel); CuAl6Ni2 (brązal), itp.

Przykłady opisu i wizerunki monet obiegowych waluty złoty na stronie NBP
Monety obiegowe opisane na blogu
Rozszerzony opis monet na stronie Pieniądze świata

Monety okolicznościowe (obiegowe)

Monety okolicznościowe występują w dwóch odmianach. Monety bez standardu obiegowego – o dowolnych parametrach oraz w standardzie obiegowym – identyczne w składzie, masie, wymiarach jak ich nominalny odpowiednik obiegowy. Nakład monet jest ograniczony. Standard obiegowy pozwala na używanie monety w codziennym obiegu – można nimi płacić w automatach i są rozpoznawane przez urządzenia sortujące. liczarki, co znacznie obniża koszty obsługi bilonu.
Monety okolicznościowe opisane na blogu

Moneta okolicznościowa i obiegowa o nominale 2 złotych.
Po lewej moneta okolicznościowa serii Herby Województw – Województwo Zachodniopomorskie, 2005, niebędąca w standardzie obiegowym.
Po prawej moneta obiegowa o nominale 2 złotych, 2009, bimetaliczna

Moneta okolicznościowa i obiegowa o nominale 5 złotych.
Po lewej moneta okolicznościowa z serii Odkryj Polskę – 25 lat wolności, 2014, w standardzie obiegowym.
Po prawej moneta obiegowa o nominale 5 złotych, 2010.
Obie monety bimetaliczne.

Różnica pomiędzy monetami okolicznościowymi a kolekcjonerskimi sprowadza się do tego, że monety okolicznościowe są przeznaczone do obiegu a ich wartość jest wyrażona nominałem. Część nakładu monet okolicznościowych może zostać przeznaczona na rynek kolekcjonerski. Monety te charakteryzują się lepszymi parametrami jakościowymi (specjalne stemple), dodatkowo w ozdobnych opakowaniach, Cena ich sprzedaży jest wyższa niż nominał i nie jest przeznaczona do normalnego obiegu.

Litewska moneta okolicznościowa o nominale 2 euro Rezerwat biosfery Żuwinta, o wartości nominalnej. Obok ta sama moneta przeznaczona do sprzedaży dla kolekcjonerów w cenie 9 euro. Opis monety na blogu

Monety kolekcjonerskie

Monety kolekcjonerskie mogą być bite w metalach, stopach, nieszlachetnych i szlachetnych. W większości przypadków są wykonane ze srebra (Ag) i złota (Au). Spotyka się również miedziane (Cu), metalowe pokryte (platerowane) warstwą złota (platerowane złotem, pozłacane), srebra (platerowane srebrem, posrebrzane), rodu (platerowane rodem, rodowane) i innych metali. Ich kształt, masa, skład, wymiary są ograniczone wyobraźnią projektanta. Emitowane są w niewielkich nakładach, ich cena sprzedaży znacznie przewyższa nominał. Spotyka się także monety polimerowe.

Od lewej:
– moneta złota z Ukrainy (opis monety na blogu)
– chińska moneta srebrna (opis monety na blogu)
– łotewska srebrna moneta z selektywnym złoceniem (opis monety na blogu)
– niemiecka moneta polimerowa – moneta z niobu, miedzioniklu i polimeru (opis monety na blogu)
– mongolska moneta miedziana i moneta miedziana pokryta rodem (rodowana) (opis monet na blogu)

Monety kolekcjonerskie są prawnymi środkami płatniczymi. W przypadku monet kolekcjonerskie euro, są one prawnymi środkami płatniczymi tylko na terenie kraju emitenta (np. słowackie monety kolekcjonerskie euro są prawnym środkiem płatniczym tylko na Słowacji – szczegółowy opis na stronie Pieniądze świata). Wszystkimi można płacić do wartości nominalnej, ale ze względu na wyższą wartość niż nominał nie spotyka się ich w obiegu.

Produkty przypominające monety, nie będące prawnym środkiem płatniczym, określa się mianem medali, numizmatów (przykład).

Monety kolekcjonerskie mogą posiadać oznaczenie metalu, próby, masy na monecie. Ich umiejscowienie jest różne – awers (przednia strona), rewers (tylna strona), rant („trzecia strona monety”, czasami nazywana obrzeżem, bokiem. Takim przykładem są srebrne monety kolekcjonerskie Ukrainy). W przypadku ich braku na monecie, informacje można znaleźć na stronie emitenta, folderach, certyfikatach.

Przykład oznaczenia masy, metalu i próby:
– srebrna moneta peruwiańska z masą, nazwą metalu i próbą (opis monety na blogu),
– złota moneta niemiecka bez oznaczeń (opis monety na blogu)
– białoruska moneta srebrna z oznaczeniem metalu i próbą (opis monety na blogu)
– naddniestrzańska moneta srebrna z masą, oznaczeniem metalu i próbą (opis monety na blogu)
– kirgiska moneta srebrna z oznaczeniem metalu, próby i masy w postaci ułamkowej (opis monety na blogu)

Masa monet może się różnić z tym co jest prospekcie emisyjnym, opisem na stronie emitenta a wartością na monecie. Przyczyny tego są różne: tradycja, odniesienia historyczne, przyjęty sposób opisu. Niektóre kraje poddają opis słowny – np. 1 oz, Very Fine, pure, real, escudo, itp. lub mieszany. Dodatkowe wyjaśnienia w części wpisu, dotyczącej monet inwestycyjnych

Przykłady różnic i nazewnictwa monet:
– rosyjska srebrna moneta o masie 33,94 g, w tym 31,10 g srebra. Na monecie podana masa czystego kruszcu (opis monety na blogu)
– peruwiańska srebrna moneta o masie 33,625 g, w tym 31,10 g srebra. Ma monecie podana masa całkowita
– hiszpańska srebrna moneta o nominale 10 euro (8 reali). Nominał 8 reali (reales) odnosi się do dawnych srebrnych monet próby 925, masie 28 g i średnicy 40 mm (opis monety na blogu)
– hiszpańska moneta o nominale 50 euro (cincuentin). Nominał cincuentin odnosi się do dużej srebrnej monety o wartości 50-ciu srebrnych reali, która powstała w Segowii za panowania Filipa III, Filipa IV i Karola II. Srebro próby 925, masie 168,75 g i średnicy 73 mm (opis monety na blogu)

Monety kolekcjonerskie opisane na blogu

Monety inwestycyjne

Monety inwestycyjne, nazywane także lokacyjnymi, bulionowymi, są osobą kategorią. Ich celem jest inwestycja, tezauryzacja. Stare monety inwestycyjne, czy współczesne o niskich nakładach, czy emitowanych na specjalne okazje, posiadają dodatkową wartość kolekcjonerską. Ze względu na ich bardzo wysoka cenę i przeznaczenie nie są spotykane w obiegu. Monety, w zależności od kraju, mogą być lub nie, prawnymi środkami płatniczym. Nakład monet zależy od emitenta. Może być nieokreślony i zależeć od popytu lub ściśle zdefiniowany.

Cena sprzedaży monet inwestycyjnych wyznaczana jest przez emitenta w określonym czasie, według wzoru:

W oznacza wartość monety,
m – masę w gramach,
p – próbę kruszcu,
c – cenę uncji danego kruszcu w dolarach amerykańskich,
k – kurs dolara amerykańskiego,
otz – jedna uncja trojańska = 31,10 g

Tabela cen sprzedaży monet inwestycyjnych oraz zasad ich wyznaczania na stronie NBP

Monety te mogą posiadać nominał lub nazwę. Najważniejszą informacją na monecie jest oznaczenie metalu, próby i masy. Najpopularniejszym metalem z jakiego są wykonane jest złoto (Au), w dalszej kolejności srebro (Ag), platyna (Pt), pallad (Pd), rod (Rh)

Masa monet podawana jest zazwyczaj w pozaukładowej jednostce masy – uncji trojańskiej (t oz, otz, oz) lub w jednostce masy układu SI – gramach. Tak naprawdę nie ma monet ze 100% czystego kruszcu. Czyste metale są miękkie i trudne w obróbce, dlatego dla poprawienia ich parametrów dodawane są inne metale.

Różnice masy spotykane w opisie technicznym i oznaczeniu, np. Au 33,93 g (na monecie) – 1 t oz Au (w prospekcie), oznacza, że moneta zawiera 1 uncję trojańską czystego złota – 31,10 g, a pozostała masa to inny metal. Zasada ta dotyczy każdego sposoby zapisu i zależy od emitenta.

Niektóre sposoby zapisu próby kruszcu w opisach i na monetach:
Au 999/1000 – próba czystego złota
Au 999.9 – próba czystego złota
Platinum .9995 – próba czystej platyny
Ag .925 – próba czystego srebra
Rh 999 – próba czystego rodu
Au 99,9% – próba czystego złota
1 oz Fine Gold – jedna uncja trojańska czystego złota
1 oz Pd .9995 Fine – jedna uncja czystego palladu
Sterling Silver – Ag 925

Kilka przykładów stosowanych oznaczeń:
Ukraińskie monety inwestycyjne: okolicznościowe srebrne 30-lecie niepodległości Ukrainy i złoty Archanioł Michał. Monety o ustalonym nakładzie – 15 000 sztuk dla monety srebrnej i 2 000 sztuk dla monety złotej. Monety z nominałem wyrażonym w walucie – hrywnie, symbol chemiczny, cyfrowa próba i masa w gramach

Cztery złote monety inwestycyjne Bielik – 100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości. Od lewej: 50 zł – 1/10 uncji, 100 zł – 1/4 uncji, 200 zł – 1/2 uncji i 500 zł – 1 uncja. Monety bez określonego nakładu. Monety z nominałem wyrażonym w walucie – złoty, masa w uncjach trojańskich, cyfrowa próba

Trzy złote rosyjskie monety inwestycje Jerzy Zwycięski. 25 rubli – 3,11 g, 100 rubli – 15,55 g, 200 rubli 31,1 g. Ustalony nakład 100 000 sztuk na nominał. Monety z nominałem wyrażonym w walucie – rubel rosyjski, symbol chemiczny metalu, cyfrowa próba, masa w gramach

Południowoafrykański krugerrand. Złota moneta bez nominału wyrażonego w walucie. Opis słowny 1 oz Fine Gold. Masa podawana w opisie technicznym monety – 33.93 g (1.09 uncji trojańskiej), 32.77 mm (1.28 cala), uwzględnia dodatek miedzi (Cu) wynoszący 8,33% – 2,8265 g

Planowane czeskie monety komercyjne / monety handlowe – dukat. Dukaty nie będą częścią prawnego systemu płatniczego (prawnym środkiem płatniczym) Republiki Czeskiej, w związku z tym ich nominał będzie wyrażony słownie. Według polskiej terminologii byłyby to numizmaty

Amerykański orzeł palladowy. Każda moneta ma wartość nominalną 25 dolarów i zawiera 99,95% palladu. Masa 31,120 g (1.0005 uncji trojańskiej), średnica 34.036 mm (1.340 cala). Moneta z nominałem waluty – dolar amerykański, masą w uncjach trojańskich, symbolem chemicznym i cyfrowo słowną próbą. Pierwsze monety palladowe zostały wyemitowane w 1966 r. w Sierra Leone

Moneta platynowa emitowana przez Wyspę Man – noble. Masa 31.1 g (1 uncja trojańska), średnica 32.7 mm (1.28 cala), próba 99.995% Pt. Moneta bez nominału waluty, nazwa monety, masa, metal i próba wyrażona słownie. Pierwsze platynowe monety były emitowane przez Hiszpanię w XVIII w. w hiszpańskich koloniach.

Moneta z rodu. Tuvalu – Smok Morza Południowego. Średnica 32.69 mm (1.2870 cala), masa 31,10 g (1 uncja trojańska), próba 999. Moneta z nominałem waluty – dolarem Tuvalu. Masa w uncjach trojańskich, próba cyfrowa, nazwa metalu, Z dostępnych informacji wynika, że jest to druga moneta z tego metalu i pierwsza wybita przez państwo od 2009 r. Pierwsza moneta została wybita przez prywatną firmę.

Przelicznik mas najczęściej spotykanych monet kolekcjonerskich i inwestycyjnych

3,10 g = ¹/₁₀ t oz

7,78 g = ¹/₄ t oz

15,55 g = ¹/₂ t oz

31,10 g = 1 t oz

Próby złota, srebra i innych metali szlachetnych

Zawartość części pierwiastka w stopie metalu w promilach, na przykładzie złota:

0 – próba 999 zawiera 99,9% czystego złota
1 – próba 960 zawiera 96,0% czystego złota
2 – próba 750 zawiera 75,0% czystego złota
3 – próba 585 zawiera 58,5% czystego złota
4 – próba 500 zawiera 50,0% czystego złota
5 – próba 375 zawiera 37,5% czystego złota
6 – próba 333 zawiera 33,3% czystego złota

na przykładzie srebra:

próba 925 zawiera 92,5% czystego srebra
próba 875 zawiera 87,5% czystego srebra
próba 830 zawiera 83,0% czystego srebra
próba 800 zawiera 80,0% czystego srebra

Karat

Ilość złota w stopie określa się też w karatach, gdzie 1 karat to 1/24 zawartości wagowej złota w tym stopie. Zapis stosowany głównie w jubilerstwie, opisie numizmatów pokrytych metalem szlachetnym, i monetach kolekcjonerskich przy selektywnym złoceniu.

24-karatowe – próba 1000 (w rzeczywistości znajdujące się w handlu monety zawierają do 99,999% złota)
23-karatowe – próba 958
22-karatowe – próba 916
18-karatowe – próba 750
14-karatowe – próba 585
12-karatowe – próba 500
10-karatowe – próba 417
9-karatowe – próba 375
8-karatowe – próba 333

Zestawienie nazw, symboli chemicznych, kodu ISO 4217 metali szlachetnych

Złoto – Au – XAU (dotyczy uncji trojańskiej)
Srebro – Ag – XAG (dotyczy uncji trojańskiej)
Platyna – Pt – XPT (dotyczy uncji trojańskiej)
Pallad – Pd – XPD (dotyczy uncji trojańskiej)
Rod – Rh – brak

Dodatkowe informacje o kodzie ISO 4217 oraz lista kodów przypisanych do walut na stronie Pieniądze świata.

Wykorzystane materiały graficzne oraz informacje pochodzą w oficjalnych stron banków centralnych, mennic, producentów i encyklopedii (Wikipedia).

Dodatkowe artykuły o monetach i banknotach na stronie Pieniądze świata

Dozwolone użycie informacji i materiałów pod warunkiem wskazania wpisu lub news.notafilia.pl